ترکیه؛ مهمترین برنده میدان نبرد سوریه
نویسنده شفیع ارشاد در ۴ فبروری ۲۰۲۵
مقدمه
ترکیه و سوریه دو کشوری هستند که از نظر جغرافیایی بسیار نزدیک بوده اما پیشینه تاریخی، فرهنگی و سیاسی متفاوتی دارند. روابط دو کشور در مقاطعی به ویژه در سال های اخیر به دلیل تأثیرات جنگ داخلی سوریه، متشنج بوده است. جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ آغاز و سرانجام در اواخر سال ۲۰۲۴ میلادی با سرنگونی رژیم بشاراسد و پیروزی هیئت تحریر شام تحت رهبری احمد شرع (ابومحمد الجولانی)، پایان یافت. بدون شک که این تحول بزرگ تغیرات اساسی را در نظم داخلی سوریه و در روابط آن با کشور های منطقه و جهان، ایجاد کرد.
در این مرحله، قابل درک است که همه بازیگران درگیر در بحران سوریه، هم از طریق عناصر نیابتی و هم از طریق ابتکارات مستقیم، در تلاش برای تحکیم مواضع خود در سوریه هستند. از سوی دیگر ادامه ۱۳ سال جنگ، زیر ساخت ها و اقتصاد سوریه را به شدت ویران کرد، بیکاری و سقوط چرخه تولید باعث مشکلات عدیده ای منجمله منابع سوخت و مواد غذایی شده است که حاکمان فعلی سوریه به تنهایی از عهده آن ها برآمده نمی توانند و ناگزیر به کمک خارجی اتکا کنند. وقتی از منظر ترکیه به عنوان برنده میدان و همسایه سوریه نگاه کنیم، می توان دریافت که سوریه، یکی از مهمترین موضوعات دستور کار سیاست خارجی ترکیه می باشد. در این مقاله سعی شده است تا مشخص بسازیم که با توجه به اوضاع نابسامان سوریه، خطوط و اولویت‌های اصلی و مواضع فعلی آنکارا چیست و کدام موضوعات برای ترکیه در سوریه مهم است.
تضمین ثبات و امنیت در سوریه که ۹۱۱ کیلومتر مرز مشترک با ترکیه داردکه برای سال‌ها منشأ تقریباً تمامی مشکلات امنیتی به شمار رفته؛ به عنوان اولویت اصلی نشان داده می شود. عنصر دیگری که انقره آن را مهم می داند، کنترل گروه های ضد حکومت ترکیه و حفظ تمامیت ارضی سوریه است. ترکیه نمی خواهد سوریه بر اساس خطوط مختلف قومی و فرقه ای تقسیم شود. علاوه برآن، موضوع برگشت مهاجران سوریه ای به کشور شان، می تواند یکی از موضوعات مورد بحث در ترکیه باشد.
گروه های مخالف ترکیه در سوریه
گروه‌های معارض در سوریه به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: گروه‌های میانه‌رو و گروه‌های افراطی. این گروه‌ها در ابتدا خواستار اصلاحات دموکراتیک و تغییر حکومت در سوریه بودند، اما با گذشت زمان برخی از آن ها به گروه‌های افراطی تبدیل شدند.
در این میان، کرد‌ها که در شمال و شمال‌شرقی کشور حضور دارند، نقش مهمی در بحران سوریه ایفا کرده‌اند. پ.ک.ک سازمانی با ایدئولوژی کردی است که در جنوب شرقی ترکیه و شمال سوریه فعالیت می کند. این سازمان با ساختار هایی مثل نیروهای دموکراتیک سوریه و واحد های دفاع مردمی در سوریه فعال در خاک این کشور حضور دارند و تهدیدی برای امنیت ترکیه محسوب می شوند.
نیروهای دموکراتیک سوریه یک ائتلاف نظامی تحت رهبری کرد‌ها در شمال و شرق سوریه است که در سال ۲۰۱۵ به عنوان ائتلافی عمدتاً از مبارزان کرد و گروه‌های شبه‌نظامی عرب و آشوری مسیحی تشکیل شد. واحد‌های دفاع مردمی یا وا. پی. جی یک گروه شبه‌نظامی کردی است که عمدتاً از کرد‌های سوریه تشکیل شده و در سال ۲۰۱۱ به عنوان نیروی مسلح در مناطق کردنشین سوریه تشکیل شد. این گروه به طور خاص برای محافظت از مناطق کرد در برابر تهدیدات خارجی، از جمله داعش و نیروهای مورد حمایت ترکیه، فعالیت می‌کند. واحد‌های دفاع مردمی بخشی از نیروهای دموکراتیک سوریه است که ائتلافی از گروه‌های کرد، عرب و دیگر اقوام سوریه برای مقابله با داعش است، ترکیه آن را به دلیل ارتباطات با پ. ک. ک (حزب کارگران کردستان که آن را سازمان تروریستی می‌داند)، تهدید تلقی می‌کند.
از زمان آغاز حوادث سوریه در ماه مارچ ۲۰۱۱، ترکیه از جنبش‌های مخالف رژیم اسد حمایت کرده است، همچنین در چارچوب دفاع مشروع در سوریه، حمله نظامی انجام داد. ترکیه چندین عملیات نظامی در شمال سوریه انجام داده تا نیروهای دموکراتیک سوریه را از منطقه مرزی عقب براند و از تشکیل یک منطقه خودمختار تحت کنترل کرد‌ها، جلوگیری کند. عملیات‌های ترکیه در شمال سوریه، مانند عملیات سپر فرات (۲۰۱۶) و عملیات شاخه زیتون (۲۰۱۸)، هدف شان حذف نیروهای کرد از مناطق مرزی و جلوگیری از تشکیل یک منطقه خودمختار کردی در نزدیکی مرز ترکیه بوده است
سیاست ترکیه در قبال پناهجویان سوری
مشکل پناهندگان بین ترکیه و سوریه به ویژه پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ ابعاد گسترده‌ای پیدا کرده است. در نتیجه جنگ داخلی، میلیون‌ها سوری به کشورهای همسایه پناه برده‌اند تا از خشونت، جنگ، گرسنگی و ویرانی در امان باشند. ترکیه سیل عظیمی از پناهجویان سوری را به کشور خود جا داده و اکنون یکی از کشورهایی است که بیشترین جمعیت پناهجوی سوری را پذیرفته است. طبق آمار یو ان اچ سی آر، از سال ۲۰۱۱ بدینسو ۳.۸ میلیون شهروند سوری ثبت نام شده و نزدیک به ۱.۵ میلیون سوری ثبت نام نشده، وارد ترکیه شده اند. آنچه مورد بحث است یک مهاجرت ساده به ترکیه نیست، بلکه یک تهاجم پنهان است، مهاجرت مردمی که ساختار جمعیتی، فرهنگی و در نهایت سیاسی ترکیه را تغییر خواهد داد. تصمیم ترکیه برای پذیرش پناهجویان سوری و تلاش این کشور برای اسکان آن ها در کمپ ها یا شهرها، منجر به واکنش مردم محلی شده و جنجال های بین المللی را برانگیخته است. ترکیه در ابتدا «سیاست درهای باز» را برای پناهندگان سوری دنبال کرد.اما پس از مدتی، مشکلاتی مانند افزایش تعداد پناهندگان، فشار اقتصادی و اجتماعی و مشکلات جدی در ادغام این پناهندگان، به میان آمد.
بعد دیگر این مشکل تأثیر حضور پناهندگان بر ساختار جمعیتی ترکیه و موضوع سازگاری فرهنگی است. برخی از گروه‌ها در ترکیه خشم و نارضایتی خود را علیه پناهندگان نشان داده‌اند، زیرا تاثیرات منفی مانند بیکاری، مراقبت‌های بهداشتی و آموزش با چنین جمعیت زیادی از پناهندگان، باعث نگرانی‌هایی در میان جمعیت محلی شده است. علاوه بر این، تقاضا در بازار کار در میان پناهندگان سوری به دلیل دریافت مزد پایین، افزایش یافته در مقابل شانس افراد محلی را برای یافتن شغل، کاهش داده است.
هرچند گروه های مخالف حزب حاکم (عدالت و توسعه) را متهم می کنند که نسبت به پدیده مهاجرت دید پروژه ای دارد و می خواهد با اعطای تابعیت به پناهجویان سوری، منبعی برای رای در انتخابات آماده سازد. به همین دلیل، حزب عدالت و توسعه نمی خواهد موضوع پناهندگان سوری زیاد مورد بحث قرار گیرد. با این حال، هر روز بهتر درک می شود که پناهجویان سوری باعث مشکلات اقتصادی و اجتماعی بزرگتر و در درجه اول وخامت ساختار جمعیتی ترکیه خواهد شد. اما ترکیه برای مدیریت این بحران، به ویژه در مرز ها، به دنبال ایجاد مناطق امن و منطقه‌های بازسازی شده در سوریه است تا پناهندگان بتوانند به خانه‌های خود بازگردند.
نتیجه گیری
ترکیه یکی از بازیگران تاثیر گذار در طول بحران سوریه بوده است. بازیگران بین المللی نیز ترکیه را به عنوان مهمترین برنده این تغییر، معرفی می کنند. واقعیت جدیدی که در میدان پدیدار می شود در حال تکامل است تا اولویت های ترکیه در معادله سوریه را برآورده کند. پس از سقوط بشاراسد، دست ترکیه برای سرکوب گروه های مخالف آن کشور در سوریه، بازتر شده و به آسانی می تواند به منافع امنیتی خود نایل آید. چالش حضور پناهندگان سوری آهسته آهسته در حال برطرف شدن است و ترکیه نگران تداوم ورود سیل آوارگان سوریه نیست. همچنان سقوط رژیم اسد، دست قدرت های خارجی و نیروهای نیابتی در سوریه را کوتاه کرد چیزی که از خواسته های اساسی ترکیه در سوریه بود.
-----